Daar midden op het kruispunt staat Karen Huaylluco (24) in haar gestreepte pak met haar pluchen zebramasker. Zwaaiend met haar hoeven gebiedt ze de voetgangers netjes over het zebrapad te lopen, om ze vervolgens enthousiast een complimentje te geven als ze netjes stoppen voor een rood stoplicht. Met aangedikte ergernis schudt ze even later haar pluchen hoofd als een dwaze ziel zomaar oversteekt, zonder op of om te kijken. “Voorzichtig joh!”, roept ze hem in het Spaans toe. De man schrikt op en kijkt haar dankbaar aan. Haar werk levert Karen dagelijks een hoop lachende gezichten op van haastige pendelaars.
Zo'n driehonderd jongeren in La Paz hijsen zich dagelijks voor dag en dauw in een zebrapak om als verklede klaarovers de verkeersveiligheid te vergroten. Het zijn de helden van de stad, door jong en oud geliefd. Voor een foto of knuffel is dan ook altijd tijd; wel op de stoeprand natuurlijk. "Liefde, nederigheid, en respect, daar staat een zebra voor", vertelt Karen. De jonge vrouw zorgt voor zichzelf en haar drie jongere zussen, terwijl haar ouders in buurland Chili werken. "Die principes leerde ik hier op het project, en draag ik met me mee waar ik ook naartoe ga.”
De gestreepte pakken verhogen niet alleen de verkeersveiligheid, ze veranderen ook de levens van de dragers. De jongeren komen veelal uit moeilijke gezinssituaties. Het zebraproject, dat gefinancierd wordt door de gemeente La Paz, helpt hen iets van hun leven te maken.
Bevolkingsgroei
Doordat veel mensen van het platteland naar de stad verhuisden, is de bevolking van La Paz de afgelopen jaren explosief gegroeid, net als het aantal auto's op de – vaak erg smalle – wegen. De combinatie veel auto's, weinig ruimte en hordes voetgangers zorgde voor chaotische, soms gevaarlijke verkeerssituaties. Hierom bedacht de gemeente La Paz een aantal jaar geleden de zebra-campagne: een speelse manier om mensen te informeren over het veilig delen van de weg. Net als in het Nederlands zijn oversteekplaatsen in het Spaans naar de zebra vernoemd: a paso de cebra. Zodoende ontstond het idee de gestreepte dieren te gebruiken om op een laagdrempelige manier de aandacht van weggebruikers te trekken. Het programma was al snel zo'n succes dat twee andere Boliviaanse steden, Tarija en Sucre, het overnamen. Inmiddels kijken ook andere landen in Zuid-Amerika, zoals Ecuador en Chili, het project van de Bolivianen af.
Geleidelijk aan ontstond de tweeledige missie van het project: niet alleen het verkeer veiliger maken, maar ook een veilige plaats creëren waar jongeren uit probleemgezinnen zich kunnen ontwikkelen. Steeds meer zebra's sluiten zich bij het project aan; binnen een paar jaar tijd groeide het aantal zebra's van 24 naar ruim 250. Ook het werkveld van de zebra's heeft zich uitgebreid: buiten hun oorspronkelijke decor van kruispunten en stoepranden, staan ze nu ook voor schoolklassen en geven ze naast verkeersvoorlichting ook workshops over andere thema's, zoals recycling, waterbesparing en pesten.
Veel zebra's sluiten zich aan bij het zebraproject vanuit samenwerkende lokale organisaties die met kansarme jongeren werken. Anderen vinden het project op hun eigen houtje, of via vrienden die zebra geworden zijn. De meeste zebra's werken vier uur per dag, vijf dagen in de week. Hiervoor ontvangen ze een financiële toelage van 550 bolivianos per maand (zo'n 50 euro, red.), waarvan ze een deel van hun collegegeld kunnen betalen. Naast het salaris, krijgen de jongeren ook iets onbetaalbaars aangereikt: zelfvertrouwen. “We geven les in onderwerpen als zelfvertrouwen, het ontdekken van talenten en plannen maken voor de toekomst. Thema's waar de meeste zebra's thuis nooit over reppen”, vertelt Mama Zebra, alias Kathia Salazar, de landelijke coördinatrice van het project. Angel Quispe (18), die sinds enige maanden een zebra is: “Ik ben altijd erg verlegen geweest, maar dankzij de lessen ben ik een stuk meer open en is mijn uitstraling vriendelijker. Veel van mijn leeftijdsgenoten kunnen hier veel van leren. De lessen maken me bewust van mijn gedrag, en helpen me te veranderen. Ik ben van mezelf niet zo'n prater, maar ik leerde hier bijvoorbeeld om mijn gevoelens te uiten door te tekenen. En ik word gestimuleerd om over mijn studiekeuze na te denken.”
Burgerschap
"De lessen zijn een vorm van burgerschapsonderwijs”, vertelt Salazar. Wij willen de jongeren leren om niet slechts een inwoner van de stad te zijn, maar om ook actief te participeren, observeren, dingen aan de kaak te stellen en bewuster met elkaar samen te leven.” Voordat de jongeren daadwerkelijk de straat op mogen, krijgen ze tevens een paar weken theaterles. “Daar leren we ze om meer te zijn dan een acteur in een pak. Wanneer de jongeren op straat staan, moeten ze zich voor even écht een zebra kunnen voelen. Een zebra representeert een burger die van zijn stad houdt en zijn omgeving respecteert. Pas als de jongeren zich dat eigen kunnen maken, komt de boodschap die ze uitdragen over en nemen mensen op straat iets van ze aan.”
Alsnog zit niet iedereen op een verkeerslesje te wachten. “Sommige chauffeurs schreeuwen naar ons, of rijden ons bijna van onze sokken. Een tijd geleden is een van onze collega's in Tarija aangereden door een dronken automobilist. Daar waren we allemaal erg door ontdaan”, vertelt Angel. “Maar gelukkig zijn de meeste reacties op straat veel vriendelijker. En als ik weer een stralend kindergezichtje voor me zie, ben ik die boze bestuurder al snel weer vergeten.”
Toont het zebraproject ook zichtbaar resultaat? Salazar: “Het werk dat wij met de zebra's doen is zeer waardevol. Mensen houden zich steeds meer aan de verkeersregels, waardoor het aantal verkeersongelukken aanzienlijk is gedaald. Maar om de situatie nog sterker te veranderen, moet ook de infrastructuur verbeteren. Veel straten zijn te smal voor de doorstroom en er zijn te weinig goede stoplichten. Het is een taak van de gemeente om ook hierin te investeren.”
Het einddoel van het zebraproject is paradoxaal genoeg: overbodig worden. “Onze uiteindelijke droom is dat alle stadsgenoten op een dag hun eigen burgerverantwoordelijkheid op zich nemen. We willen van alle mensen zebra's maken.”
